Vatnajökull

EFNI:

Vatnajökull
Langjökull
Hofsjökull
Mýrdalsjökull
Drangajökull
Eyjafjallajökull
Tungnafellsjökull
Þórisjökull
Eiríksjökull
Þrándarjökull
Tindfjallajökull
Torfajökull
Snæfellsjökull

SPOTLIGHT:

Vestfirðir sumar 2001

Reykjafjörður

Ferðast á Vestfirði
Vestfjarðavefurinn

Þórsmörk

Seinagengið

Vatnajokull.com
Álfaheiði 1E
200 Kópavogur, Iceland
Tel: +(354) 564-6452

mailto:info@vatnajokull.com

Vatnajökull

Mesti jökull landsins og eitt víðáttumesta jökulhvel jarðar, utan heimskautalandanna. Flatarmál hans ásamt skriðjöklum er um 8.300 km2. Vatnajökull er talinn um 3300 km3 og því að meðaltali um 400m þykkur. Mesta þykkt hans er um 1000 m. Undir jöklinum er bungótt háslétta og dalir á milli. Hæð Vatnajökuls er víðast 1400-1800 m en undirstöðurnar sem hann hvílir á 600-1000 m.
Á jöðrum Vatnajökuls eru fjöll og tindar sem gnæfa yfir jökulhvelið, Þverártindsegg (1.544 m) og Birnudalstindur (1.406 m) að sunnan, Kerlingar (1.339 m) og Hamarinn (1.573 m) að vestan, Kverkfjöll (1.933 m) að norðan og Grendill (1.570 m) og Goðaborg (1.425 m) að austan. Suður frá Vatnajökli gengur Öræfajökull, sérstakt jökulfjall með hæsta tind landsins, Hvannadalshnjúk (2.119 m). Hæsta bunga innan Vatnajökuls er norðurendi hans, Bárðarbunga (2.010 m). Upp úr jökulbreiðunni standa nokkur fell og fjallgarðar. Helst þeirra eru Pálsfjall, Þórðarhyrna, Grímsfjall, Esjufjöll og Mávabyggðir. Helstu bungur eru Bárðarbunga og Háabunga vestan til og Breiðabunga nokkru austan við miðjan jökul. Báðum megin Breiðubungu er slakkar í jökulinn og hefur vestari slakkinn verið kallaður Norðlingalægð.
Margir skriðjöklar ganga frá Vatnajökli. Fara þeir smálækkandi og breiðast oft út við rætur undirfjallana. Allir vestari skriðjöklarnir eru flatvaxnir og breiðir og sæmilega greiðfærir en austurjöklarnir er brattir daljöklar. Að sunnanverðu enda skriðjöklarnir í 10-100 m hæð en í 700-800 m hæð að norðan. Flestir þessir skriðjöklar hafa styst verulega og þynnst á síðustu áratugum. Hjarnamörk eru um 1100 m að sunnan, 1200 m að vestan og 1300 m að norðan. Skriðjöklar ganga fram úr dölum og lægðum. Mestir þessara dala eru Breiðamörk undir Breiðamerkurjökli og Skeiðarárdalur undir Skeiðarárjökli. Hafa dalir þessir verið mýrlendi áður en jökull lagðist yfir þá.
Verulegur hluti hálendis þess sem Vatnajökull hvílir á er lægri en hjarnmörk eru nú og ef jökullinn hyrfi mundi nýr jökull ekki safnast nema á hábungurnar.
Oft hafa verið eldsumbrot í Vatnajökli en heimildir um þau frá fyrri öldum eru óljósar. Talið er að rekja megi amk. 50 eldgos eftir landnám til Vatnajökuls en gos þar eru væntanlega mun fleiri.
Í Grímsvötnum er eitt stærsta jarðhitasvæði landsins. Þaðan falla jökulhlaup niður á Skeiðarársand og hafa hlaupin flæmst vítt um sandinn.
Oft var Vatnajökull, eða amk. nokkur hluti hans, nefndur Klofajökull. Þá er hann í annálum oft nefndur Austurjöklar. Löngum var fáförult um jökulinn. Þjóðsagan um Grímsvötn gæti þó bent til einhverra mannaferða þangað. Þá er talið víst að norðlenskir vermann fóru til sjóróðra suður yfir jökul til Hornafjarðar og Suðursveitar. Fóru þeir um Norðlingalægð (sem er nýnefni) en annars austar. Talið er að verferðir að norðan til Suðursveitar hafi lagst niður eftir 1575 en þá drukknuðu þar á góuþrælum 93 menn flestir Norðlendingar. Sagnir eru um að Suðursveitungar hafi farið til grasa norður að Snæfelli og skjalfest er að Skaftafellsbændur áttu rétt til hrossagöngu í Mörudal og Möðrudalsmenn skógarhöggsítak í Skaftafellsskógi. Þótt ósennilegt sé að þessi ítök hafi verið notuð gætu þau samt bent til einhverrra samgangna yfir þveran jökul. Sveinn Pálsson getur sagna er hann hafði heyrt um að smalarnir í Skaftafelli og Möðrudal ættu gagnkvæmt tilkall til rúma í skálunum á bæjunum. Einnig getur hann sagna um hrísknipi og skeifu sem fundist hafi við jökuljaðarinn við Miðfellstind og einnig um vegabætur á klöpp þar innfrá.

Fyrsta ferð yfir Vatnajökul, sem fullar heimildir eru um, er ferð Englendingsins W.L. Watts árið 1875. Lagði hann upp frá Núpsstað og kom af jökli hjá Kistufelli eftir 12 daga ferð. Fylgdu honum 5 Íslendingar og meðal þeirra var Páll Pálsson jökull.
Árið 1919 fóru Svíarnir H. Wadell og E. Ygberg fyrstu eiginlegu rannsókarferðina um sunnanverðan Vatnajökul. Fundu þeir Grímsvötn í þeirri ferð.
Árið 1934 verða tímamót í rannsóknarsögu Vatnajökuls. Þá varð eldgos í Grímsvötum og fóru þeir fyrstir til eldstöðvana Jóhannes Áskelsson jarðfræðingur og Guðmundur Einarsson frá Miðdal.
Jöklarannsóknarfélag Íslands var stofnað 22. nóvember 1950. Fyrsta verkefnið sem félagið beitti sér fyrir var þykktarmæling Vatnajökuls. Fransk-íslenskur leiðangur var við mælingar á jöklinum í mars og apríl 1951. Að honum stóðu Rannsóknarráð ríkisins og Grænlandsleiðangur P.E. Victor - Expéditions polaires Graccaises - sem var við þykktarmælingar á Grænlandi á þessum arum. Farið var upp Breiðamerkurjökul. Samkvæmt mæliniðurstöðum hvílir aðaljökullinn á hásléttu sem er framhald Brúaröfæfa til suðvesturs og svipuð þeim að hæð, 600-800 m en á nokkrum hluta Brúarjökuls virðist landið undir jöklinum jafnvel vera lægra en fjalllendið norðan hans. Þar yrði stöðuvatn ef jökullinn hyrfi.
Síðan 1953 hefur Jöklarannsóknarfélagið gengist fyrir fjölda ferða um jökulinn, bæði til rannsókna og skemmtunar. Jafnan er haldið á jökulinn í Tungnárbotnum. Þar hefur hann verð sæmilega sléttur og greiðfær snjóbílum. Vorið 1955 kom félagið sér upp bækistöð, um 3 km frá jökulrönd, og öðrum stærri skála 1965. Staðurinn hlaut nafnið Jökulheimar. Nú (1989) eru skárlar félagsins á og við Vatnajökul orðnir 8 að tölu. Tveir á Grímsfjalli en hinir eru í Kverkfjöllum, á Goðahnjúkum, í Esjufjöllum og á Breiðarmerkursandi.
Á hverju vori mæla jöklamenn vatnsbæð í Grímsvötnum til þess að geta aðvarað landsmenn um Skeiðarárhlaup.
Á síðari arum hafa farið fram umfangsmiklar rannsóknir á Vatnajökli á vegum Raunvísindastofnunar Háskólans, Landsvirkjunnar og Jöklarannsóknarfélags Íslands. Gerð hafa verið kort af yfirborði og botni jökulsins og lýst rennsli íss og vatns að jökullónum og fallvötnum á jarðhitasvæðum undir jöklinum.
Á seinni arum hafa skemmtiferðir mann um Vatnajökul færst í vöxt. Ferðast er á vélsleðum, jeppum og snjóbílum. Einnig hefur aukist að folk efni til gönguferða um jökulinn.
http://www.raunvis.hi.is/~oliverh/vatnajo/index.html

Frá Bárðarbungu kemur Köldukvíslarjökull. Loftleiðaflugvélin Geysir fórst 14. sept. 1950. Undir Bárðarbungu er askja 80 km2 og botn hennar í 1100 metrum en nær hæst 1.850 m.

http://hydros.csi.uoregon.edu/~emilie/FieldG/FieldG.html
http://ridge.oce.orst.edu/meetings/IceSeis2001/fieldtrip.html

Í ríki Vatnajökuls
Eftir Hans W:son Ahlmann sem fór í rannsóknarleiðangur vor og sumar 1936 kemur fram að Vatnajökull var 8.700 km2, ársmeðalúrkoma um 4.000 mm (bls 47).