Teng efni:

Reykjafjörður

Ferðast á Vestfirði

Seinagengið
Heimildir

Drangajökulsleiðangur 2001

Ísland hefur æ meira aðdráttarafl fyrir ferðalanga, íslenska sem erlenda. Mikil þekking er til á landinu á því hvernig skal endurbyggja jeppa fyrir hálendisferðir en fjöllin freista og ekki síður jöklarnir. Sigurpáll Ingibergsson ákvað að eyða páskunum í ferðalag á Drangajökul og lagði í'ann með nokkrum galvöskum jeppamönnum úr Seingagenginu Léttir.

Ég fékk að fljóta með hjá Halldóri Guðmundssyni bifvélavirkja, eða Dóra Meik, einsog félagarnir kalla hann, en hann er býsna seigur að gera við á fjöllum þegar lítið er til af varahlutum. Hinir jeppaeigendurnir voru Gísli Örn Arnarson kallaður Göslarinn, sem tók fjölskylduna með, Gunnar Sigurfinnsson, kallaður Stimpillinn, Sigþór Þorleifsson frá Veiðileysu og Hjörtur Óskarsson torfærukappi, alls 16 manns á öllum aldri.

Brottför var ákveðin kl. 19 á skírdag en Sigþór óðalsbóndi hafði farið af stað um morguninn. Að sjálfsögðu stóð restin af Seinagengisfélögunum undir nafni og lögðum við fyrstir af stað kl. hálfátta en hinir tíndust af stað í rólegheitum til klukkan að ganga níu. Keyra átti í einum rykk að Hólmavík (272 km) og tanka þar. Síðan eru um 60 km að Veiðileysu. Ferðin gekk vel á 38" dekkjunum og 12" breiðum felgunum út Hrútarfjörðinn en hann heitir eftir tveim hrútum sem Ingimundur gamli Þorsteinson fann í landaleit. Eyðslan hjá okkur var tæpir 19 lítrar á hundraðið. Rétt áður en komið er að Hólmavík þarf að fara upp Ennishöfða og er Kollafjörður þar fyrir handan. Er við vorum að rýna í kort sáum við gufu leggja úr vélarrúmi okkar og hentumst út. Kom í ljós að neðri vatnskassahosa hafði gefið sig. Þetta þýddi viðgerð.

Dóri Meik ók að næsta bæ, Broddadalsá, og knúðum við þar dyra. Bóndinn hafði farið að leita tófu en var rétt ókominn. Dóri náði hosunni undan bílnum en engin var til í nágrenninu, nú þurfti að meika! Dóri ákvað að saga út skemmda svæðið og fékk járnhólk, gamalt púströr, hjá Torfa Halldórssyni bónda og setti í sárið. Síðan var gerð dauðaleit að hosuklemmum á býlinu en aðeins ein fannst. Restin af Seinagenginu var nú búin að ná okkur og í einum jeppanum fannst hosuklemma og málunum varð því reddað í það sinnið. Um kl. tvö um nóttina voru hjónin á Broddadalsá, Torfi og frú, kvödd og haldið áfram.

Þegar komið var í Hólmavík ætluðum við að nota bensínsjálfsala þar, en hann hafnaði öllum kortum og enginn með seðla enda nútímamenn á ferð, nú voru því góð ráð dýr. Hvaða kraftaverk haldið þið að þá hafi gerst? Jú, einn starfsmaður Esso-stöðvarinnar var á ferli þarna og hann opnaði og afgreiddi okkur. Stórkostleg þjónusta! Þeir hafa góða þjónustulund Strandamenn. Færðin að Veiðileysu var þung og við komum þangað um kl. 4 og fengum góðar móttökur. Á leiðinni sáum við mikið af tófusporum í snjónum og undir Balafjöllum sáum við tófu flýja undan okkur.

Skrifandi um Ennishöfða, hafið þið velt því fyrir ykkur hvað mikið af örnefnum Íslands tengist mannslíkamanum, enni, kjálki (Vestfjarðakjálki), bak, barmur, bringa / bringur, fuð, geirvörtur, haus, háls, hryggur, höfuð, hné, hvirfill, hæll, kinn, nef, rif, tá, tunga, vangi, þumall, öxl? Síðan hef ég fundið nokkur í viðbót, sum má deila um; Kollseyra, Tannstaðir, Skeggöxl, Augastaðir, Síða, Kriki, Kálfatindar, Skarð, Leggjabrjótur, Kroppur og Brúnir.

Veiðileysa
Byggð á norðanverðum Vestfjörðum hefur átt í vök að verjast síðustu áratugi. Veiðileysa fór í eyði 1961, um svipað leyti og vegur kom í fjörðinn. Þegar byggðin stóð í sem mestum blóma í Árneshreppi á Ströndum voru tvö þorp þar, Djúpavík og Gjögur. Á árum seinni heimsstyrjaldar bjuggu þarna á sjötta hundrað manns, en nú eru skráðir þar innan við 70.

Veiðileysufjörður er þröngur og stuttur fjörður sem skerst upp í landið milli Byrgisvíkurfjalls og Kambs. Fjörðurinn er nokkuð djúpur en grynningar eru fyrir fjarðarmynninu. Undirlendi er lítið og mest í fjarðarbotninum en þar eru Veiðileysubæirnir. Kambur (530 m) er sérkennilegt fjall og setur mikinn svip á fjörðinn, fjallseggin er þunn og þverhnípt með ótal dröngum og hamrasúlum sem minna á tröllagreiðu.
Gerður hefur verið ágætis vefur um Veiðileysuættina, frá Guðbrandi Guðbrandssyni eldri, hreppstjóra, og konu hans, Kristínu Magnúsdóttur. Fyrri bærinn var byggður af einum syni Guðbrandar eldri, Þorláki, og hinn bærinn var byggður af tveimur sonum Guðbrandar yngri, og það eru afkomendur þessara tveggja bræðra sem hafa gert húsin upp og haldið þeim vel við. Öll nútíma þægindi eru þarna og dísilvél sér fyrir hita og rafmagni.

Landbúnaður á Íslandi hefur átt undir högg að sækja og eflaust eiga fleiri býli eftir að verða nýtt sem sumarhús í framtíðinni.

Munnmæli segja að nafnið Veiðileysa sé þannig til komið að kerling nokkur að nafni Kráka hafi misst tvo sonu sína í fiskiróðri. Mælti hún þá svo um í harmi sínum að þar skyldi aldrei framar veiðast bein úr sjó. Þótti það þá sannast. Að því búnu hljóp Kráka upp með á þar við fjarðarbotninn og steypti sér í foss sem þar er og heitir Krákufoss.

Reykjarfjörður, Trékyllisvík og Norðurfjörður
Veður var ekki hagstætt fyrir hálendisferð á föstudaginn langa, hæglætisveður en skýjað. Því var tilvalið að kíkja á næstu staði fyrir norðan okkur, Reykjarfjörð, Trékyllisvík og Norðurfjörð.

Reykjarfjörður er mesti fjörður á norðanverðum Ströndum, milli Trékyllisvíkur og Veiðileysu. Hann er röskir 13 km á lengd og 3 km á breidd. Í mynni hans er Gjögur en þar hefur útgerð verið í aldir, fræg fyrir hákarlaveiðar. Inni í firðinum er Djúpavík og Kúvíkur sem voru um aldir aðalverslunarstaður Strandamanna. Undirlendi er mest í botni fjarðarins og þar eru m.a. Breiðidalur og Mjóidalur. Nafnamiðlarar hafa haft húmor þegar þeir voru að gefa nöfn eða kannski sýnir þetta best andstæðurnar í landslaginu. Annað sem tengist nafnavali í Strandasýslu er hversu mörg nöfn eru einnig til á öðrum stöðum t.d. Grímsey, Kaldbakur, Reykjanes, Búrfell (1/18), Árnes, Veiðileysa o.s.frv. Síðan koma einstök nöfn einsog Glissa, Sætrafjall og Trékyllisvík en örnefni eru myndræn og mikilfengleg.

Á Djúpuvík var fyrst atvinnustarfsemi árið 1917 en þá var reist síldarsöltunarstöð. Árið 1920 varð "Krakkið" en þá varð verðhrun á afurðum og lagðist starfsemi niður. Árið 1934 var aftur hafin starfsemi og fyrirtækið Djúpavík hf. hóf að reisa fullkomnustu síldarbræðslu Evrópu. Brætt og saltað var til 1952 en þá var starfsemi lögð niður eftir að síldin hvarf úr Húnaflóa.

Það var magnað að koma í þetta mannlausa þorp og kíkja 50 ár aftur í tímann. Tóm síldarbræðsla, gamall Evrópumeistari og íbúðarhús tóku á móti manni. Þó var fólk nýkomið í Hótel Djúpuvík en þar er rekstur yfir sumarið. Það var skrítið að koma inn í bræðsluna, lágt til lofts og gömul ryðguð tæki sáust. Bræðslan ætti að fá að standa um ókomna framtíð sem minnisvarði um merkilegt tímabil í Íslandssögunni. Verður þetta framtíðin sem bíður nokkurra þorpa á Íslandi í kjölfar alþjóðavæðingar og kvótasetninga? Munu þorpin verða auð yfir veturinn og húsin sem eftir standa notuð sem sumarhús fyrir eigendur og afkomendur þeirra?

Næst var komið við á fyrrum hákarlaslóðum, Gjögri. Þegar komið er fyrir Reykjarnes tekur Trékyllisvík við og voru galdraslóðir heimsóttar en árið 1654 voru þrír galdramenn brenndir á báli í klettagjánni Kistu. Kirkjur eru í Árnesi og lagði Þórður Kakali upp í siglingu þaðan sem endaði með Flóabardaga 1244, ekki langt frá. Norðurfjörður er í beinu framhaldi og þar er Krossneslaug sem liggur við sjávarmálið en í þetta skipti var hún óhrein svo ekki varð úr sundferð.

Á svæðinu frá Balafjöllum og norðureftir er landslag stórbrotið og hrikalegt og hefur haft áhrif á þá sem þarna lifðu. Lítið undirlendi nema í Trékyllisvík og á leiðinni eru nokkur eyðibýli. Strandabændur stunduðu ekki eins mikið hefðbundinn sauðfjarbúskap. Bæirnir standa við sjóinn og stutt í fisk, t.d. þorsk og hrognkelsi, sel og hákarl. Þeir hafa auk þess haft hlunnindi af reka og æðarvarpi. Eiginlega má skilgreina þá sem útvegsbændur. Það er gaman að þræða firðina og sjá rekaviðinn. Eldri menn segja að minna sé af reka núna en áður fyrr.

Það er mögnuð saga á þessum spotta frá Veiðileysu til Norðurfjarðar, sagan er úti um allt; sjóorusta, galdrabrenna, þjóðsögur, landnámsmenn og síldarævintýri. Hér eiga Strandamenn mikil sóknartækifæri í menningartengdri ferðaþjónustu en sú tegund ferðaþjónustu er í mikilli sókn.

Firðirnir fyrir norðan Norðurfjörð heita eftir landnámsmönnum, Ingólfsfjörður, Ófeigsfjörður og Eyvindarfjörður. Þetta eru bræður, synir Herröðar hvítaskýs. Fært er fyrir alla bíla yfir í Ingólfsfjörð en jeppar í Ófeigsfjörð að Hvalá, eftir það þarf að taka fram gönguskóna. Norðar er svo Drangavík og þar eru hin mögnuðu Drangaskörð sem Drangajökull er kenndur við.

Drangajökull
Veðurspáin fyrir laugardag, okkar D-dag, 14. apríl, lofaði ekki góðu fyrir jöklaferð á Drangajökul. Boðið var uppá él og skýjað var í Veiðileysu. Það hafði fryst um nóttina og lofaði það betri færð. Ákveðið var að leggja í hann og vona að Drangajökull myndi hreinsa sig síðar um daginn enda veðurspár ónákvæmar fyrir hálendið. Við lögðum af stað rúmlega 10 til Djúpavíkur og ætluðum að tanka þar.

Það er hægt að komast upp á heiðina á nokkrum stöðum, auðveldast er að fara upp hjá Veiðileysuhálsi og feta sig inn á hálendið. Þegar jeppamenn koma niður fara þeir norðan megin Búrfells (697 m) og niður Breiðadal. Við ákváðum að fara upp Breiðadal og fylgja förum sem voru þar fyrir.
Þegar horft er á þessa leið á Íslandskortinu í Ráðhúsi Reykjavíkur er hún mjög brött og ótrúlegt að jeppar komist þar upp, en þetta er þekkt vélsleðaleið. Það þarf vel búna jeppa til að klifra og einnig þarf góða ökumenn. Á leiðinni var loftþrýstingur í dekkjunum minnkaður, fyrst í 6 pund og svo í 4, við það eykst flatarmál dekkjanna, jeppinn flýtur á snjónum og dekkin ná meira gripi. Þetta er lykilatriði við að ferðast í snjó en hugmyndin er komin frá Rússlandi. Allir jeppar voru búnir GPS-staðsetningartækjum og CB-talstöðvum, sem voru mikið notaðar til að miðla upplýsingum.

Þegar upp var komið úr Breiðadal yfir Búrfellsbrúnir í 400 metra hæð blasti við slétt hvít breiða svo langt sem augað eygði. Rúmir 25 km eru þaðan til Drangajökuls og kallast svæðið Hraun. Sólin var farin að gægjast í gegnum skýin og heiðin að hreinsa sig. Þarna er mjög mikið af vötnum en þau sáust ekki því þau voru frosin og snjór yfir. Þetta svæði er paradís leiðsögumannsins því mjög fá örnefni eru þarna enda áttu forfeður okkar lítið erindi þangað með sauðfé. Helstu vötn heita Vatnalautavatn, nyrðra og syðra, en við forum vestan megin við þau. Rauðanúpsvatn er austar. Austan Vatnalauta er Hvalá sem kemur úr nokkrum vötnum á Ófeigsfjarðarheiði og rennur í gljúfri og djúpum farveg ofan af hálendinu. Þegar hún sameinast Rjúkanda verður hún eitt mesta vatnsfall á Vestfjörðum. Nokkuð hefur verið rætt um að virkja hana. Gömul þjóðleið, Ófeigsfjarðarheiði, liggur frá Ófeigsfirði að Hraundal við Djúp og var nokkuð fjölfarin fyrrum. Heiðin er grýtt og gróðurlítil og snjór langt fram á sumrin. Önnur heiði, Trékyllisheiði, liggur frá Kjós í Reykjarfirði að Selárdal í Steingrímsfirði. Vörðuð leið fyrir hesta og gangandi.

Ég, Hornfirðingurinn, sem er alinn upp við rætur Vatnajökuls, stærsta jökuls Evrópu, átti von á að Drangajökull myndi gnæfa yfir sléttuna en hann var hógvær og faldi sig vel í snjónum. Þegar við komum að rótum hans var ég í hálfgerðum vafa, en veðurfarið hafði breyst mikið, það var kominn meiri kuldi, rúmar 6 gráður í mínus, og meiri vindur. Þarna var skafrenningur og minnti mig á myndskeið frá íslenskum pólförum á leið á norður- eða suðurskautið.
Nýjustu tölur frá Hagstofunni mæla Drangajökul 160 ferkílómetra og hæsti punktur er í 925 metrum í Jökulbungu. Fyrir u.þ.b. 10 árum var jökullinn tæpir 200 ferkílómetrar svo mikið hefur hann hopað. Nokkrir skriðjöklar ganga úr honum t.d. í Kaldalón í Djúpinu, Leirufirði í Jökulfjörðum og nokkra firði á Ströndum. Í Leirufirði eru ummerki eftir fyrstu jöklarannsóknir á skriðjöklum hér á landi eftir Þorvald Thoroddsen 1886-87.
Það er auðvelt að keyra á hvelfdum jöklinum enda engar sprungur á þessum árstíma. Þegar komið er á efsta punkt sést niður í Ísafjarðardjúp, Jökulfirði, Hornstrandafriðland, einn elsta hluta Íslands, 16 til 17 milljóna ára, yfir Strandir og víðar. Hægt er að ganga á klettaborgirnar sem rísa úr jöklinum, Hljóðabungu og Reyðarbungu, austar er Hrolleifsborg (851 m) en þaðan er útsýni talið best.
Um Drangajökul voru miklar mannaferðir til forna og allt fram undir 1920. Meginhluti timburs í gömlum húsum við Djúp er rekaviður af Ströndum. Viðurinn var fluttur á hestum um Drangajökul að Djúpi. Þetta hét að "fara drögur", því framhluti trjánna var bundinn á klakk, en afturhlutinn dróst. Nú draga menn bilaða jeppa af jökli!

Ég var mjög hrifinn af tveim tindum, eða hyrnum, sem stóðu upp úr sléttunni; Kálfatindar (646 m) og Nónhnjúkum sem fylgdu okkur alla leið. Blágrýti er aðalbergtegundin og sundurgrafin megineldstöð liggur á milli Reykjarfjarðar og Ófeigsfjarðar, trúlega eru þetta leifar úr henni.

Ekki var mikil umferð á Drangajökli, en við mættum einum jeppa með marga dísilbrúsa aftanáliggjandi. Lögreglan á Ísafirði var með umferðareftirlit á páskadag, enda veður mjög gott. Þeir stöðvuðu um 60 bíla á jöklinum og fylgdust sérstaklega með ölvunarakstri.
Enginn var grunaður um ölvun við akstur og voru langflestir með beltin spennt. Hins vegar fannst laganna vörðum vélsleðamenn illa varðir um kollinn. Um helgar í apríl og maí geta verið á milli 200 og 300 manns á ferð í einu um jökulinn og nágrenni, flestir vélsleðamenn.

"Allt sem getur bilað, mun bila" er lögmál sem kennt er við Murphy nokkurn. Lögmálið rættist í þessari Drangajökulsferð. Það kemur manni ekki á óvart því átökin eru gríðarleg á jeppann, vél- og drifbúnað. Þegar dísil-knúni Rocky-jeppinn var að feta sig upp jökulinn kom upp vandamál í hráolíusíu, óhreinindi og vatn orsökuðu olíustíflu og fraus það saman í síunni. Líklega hefur olían á Djúpuvík verið óhrein.
Ýmislegt var reynt til að leysa vandamálið en ekkert gekk. Því varð að draga bílinn af jöklinum til byggða. Göslarinn fór á undan og hegðaði sér einsog indíáni, merkti för í snjóinn og kannaði hagstæðustu leiðir. Stimpillinn og Dóri Meik skiptust á um að draga en Stimpillinn dró þó meira því ekki treystu menn vatnshosunni á GMC nógu vel. Hjörtur var á leið í bæinn, hann átti að mæta í fermingarveislu kl. 18 og ætlaði að renna suður eftir kjálkanum. Þegar hann var rétt búinn að skilja við okkur fóru að heyrast drunur úr vélinni, vélstjórinn var ekki í góðu skapi. Hann sneri því við og dólaði niður í Veiðileysu en hávaðinn jókst sífellt. Vélin hafði einfaldlega brætt úr sér.

Ferðin af jökli gekk vel enda Göslarinn seigur að merkja heiðina og ef einhver mishæð varð á vegi okkar var Einbjörn-, Tvíbjörn-aðferðin notuð. Veðrið var mjög fallegt síðdegis, mikil sól og gott skyggni. Fjöllin voru glæsileg, sérstaklega Glissa, Búrfellið, Reykjafjarðarfjall, Sætrafjall og Kamburinn. Eins fjallgarðurinn austan Trékyllisheiði með Háafell, Pottfjall, Bygisvíkurfjall, Kaldbak og Lambatind (854 m) hæstan. Þessi fjöll eru mjög sérstök í laginu, næstum ókleif, og sérstaklega gaman að sjá þau á Íslandskortinu í Ráðhúsi Reykjavíkur.
Komið var um náttmál í Veiðileysu og á páskadag héldu tveir bílar af stað til höfuðborgarinnar. Gemsinn hjá Dóra dró hinn Gemsann og tók ferðalagið átta tíma og bensíneyðsla um 30 lítrar á hundraðið enda var ekki verið að keppa í sparakstri. Vatnshosan stóð fyrir sínu en vélin hitnaði vel í nokkrum brekkum. Bilunin í Rocky var ekki alvarleg, þegar hitinn fór yfir núllið leystust öll vandamál og hann hrökk í gang. Því var jeppi í togi frá Drangajökli til Gravarvogs og er það trúlega met.

Þeir leyna á sér Vestfirðir, sérstaklega Strandir sem hafa uppá mikið að bjóða bæði í náttúru og sögu en fáir hafa notið þess. Ef ferðamenn vilja púsla því saman sem þeir lærðu í landafræði og sögu er tilvalið að fara á þessar slóðir. Margar skemmtilegar gönguleiðir eru til. En endilega takið Árbók FÍ 2000 " Í strandabyggðum norðan lands og vestan" með.